سقراط حکیم که برخی او را از خردمندترین افراد دانسته‌اند؛ همواره دو توصیه اصلی داشته است:
- خودت را بشناس.
- هیچ سخنی را نپذیر مگر اینکه شخصا درستی آن را درک کنی.
پس از سقراط نیز فراوان بوده‌اند متفکرانی که بر خودشناسی تاکید کرده‌اند و آن را لازمه‌ی یک زندگی آرمانی و سعادت‌مندانه دانسته‌اند. اما منظور از خودشناسی چیست؟
خودشناسی جزو اساسی ترین مفاهیم زندگی یک فرد است. بسیاری از ما تصور میکنیم خود را به طور کامل میشناسیم، اما هنگامی که با مسائلی همچون ارزش‌های زندگی، اهداف، امیال و… مواجه میشویم و در این باره از ما سوال میشود نمیتوانیم پاسخ مناسبی برای آنها ارائه دهیم. خودشناسی دارای حوزه‌های مختلفی همچون خودشناسی در عرفان، خودشناسی در دین، خودشناسی در رفتارهای اقتصادی و… است. مهم ترین مبحث خودشناسی، خودشناسی در روانشناسی است که ما در این مطلب به آن خواهیم پرداخت.
تعریف خودشناسی
خودشناسی یعنی شناختن نقاط ضعف و قوت، علایق و ترس‌ها، خواسته‌ها و آرزوها که در نهایت به شناخت هدف در زندگی منجر میشود. از طرفی خودشناسی به ما کمک میکند تمام الگوهای فکری مخرب و عادتهای ناسالم خود را بشناسیم و آنها را اصلاح کنیم. با تقویت این مهارت میتوانید در زندگی تصمیمات بهتری بگیرید و درموقعیت‌های گوناگون، واکنش‌های رفتاری عاقلانه‌تری از خود نشان دهید.
انسان خودشناس، فردی است که خود را از بند تعصبات و تحمیل‌های محیطی آزاد میکند و مسیری آگاهانه برای زندگی خود انتخاب میکند. بی شک چنین انسانی در سطح اجتماع نیز با روشن بینی و شناخت صحیح از رفتارهای خویش به انتخاب‌هایی خردمندانه و دوراندیشانه دست می‌زند.
خودشناسی محدود به جامعه، ملیت یا آیین خاصی نیست. بلکه شما در هر جایی که زندگی میکنید، میتوانید با شناخت خود، مسیر درست زندگی را بیابید و در آن مسیر قدم بردارید. اگرچه جامعه تاثیر زیادی در شیوه نگرش و احساسات فرد دارد اما یکی از چالش‌های مهم انسان در هر کجای دنیا، تعیین مسیری شفاف برای زندگی حتی در سختترین شرایط است.
چند مورد از مزایای خود شناسی
واقعیت این است که هر چه بیشتر خود را بشناسید، تصویر روشنتری از اهداف و آرزوهای خود خواهید داشت و با آگاهی بیشتری در این مسیر حرکت خواهید کرد. از طرفی وقتی رفتار شما با احساسات، ارزش‌ها و باورهای شما تطابق داشته باشد، در زندگی با تضاد و چالش کمتری مواجه خواهید شد. در نتیجه آرامش و شادی بیشتری را نیز در زندگی تجربه خواهید کرد. علاوه بر این؛ آشنایی با خلق و خو، روحیات شخصی، افکار و رفتار، به شما این امکان را میدهد که بر حالات روانی، هیجانات و عواطف خود آگاه شوید و در موقعیت‌های مختلف واکنش‌های بهتر و حساب‌شده‌تری از خود نشان دهید. بنابراین خودشناسی به شما در تصمیمگیری در شرایط پیچیده کمک خواهد کرد.
همه انسان ها تمایل دارند که روز به روز و بیش از پیش رشد کرده و ویژگی‌های شخصیتی خود را ارتقا بخشند. با خودشناسی میتوانید خود را به خوبی بشناسید و سپس متوجه شوید که در کدام ابعاد شخصیتی خود به رشد و توسعه بیشتری نیاز دارید و باید برای آن اقدام کنید. بنابراین بزرگترین فایدهی خودشناسی این است که از نقاط ضعف و قوت وجودمان آگاه میشویم و میتوانیم پس از آن در صدد رفع نقاط ضعف و تقویت نقاط قوت برآییم که نتیجه‌ی آن رشد و توسعه فردی خواهد بود.
قدم هایی برای نزدیکتر شدن به خودشناسی
۱-به شناخت علایق خود بپردازید.
سعی کنید به احساسات، سرگرمی‌ها و هر چیزی که توجه شما را به خودش جلب میکند توجه داشته باشید. هر چه علایق خود را بهتر بشناسید؛ بهتر میتوانید مسیر زندگی خود را مشخص کنید و به موفقیت‌های شغلی، تحصیلی و… دست یابید.
۲-ارزش های اساسی زندگی را برای خود مشخص کنید.
مشخص کردن ارزش‌ها می‌تواند راهنمای ما در تصمیمگیری و ایجاد انگیزه برای حرکت در مسیر اهداف باشد. داشتن ارزش به ما کمک میکند تا سختی‌های موجود در راه رسیدن به خواسته‌های خود را تحمل کرده و با قدرت و انگیزه بیشتری به سوی اهداف خود پیش برویم.
۳-ویژگی های شخصیتی خود را بشناسید.
باید در موقعیت‌های مختلف به واکنشهایمان کمی فکر کنیم. اینکه به هنگام عصبانیت و ناراحتی و یا در موقعیت‌های دیگر، چه واکنشی نشان می‌دهیم و چگونه رفتار میکنیم. اگر شخصیت خود را بشناسیم، میتوانیم به راحتی نقاط قوت خود را بهبود ببخشیم و نقاط ضعف خود را مدیریت کنیم. همه ما به خوبی از دیگران انتقاد میکنیم اما نقص‌های خود را نمی‌بینیم. خودشناسی به ما کمک میکند تا عیب‌های خود را ببینیم و اشتباهات خود را بپذیریم و برای رفع آنها اقدام کنیم.
۴-برای خود هدف و یا اهدافی مشخص کنید.
تعیین اهداف به صورت درست، اصولی و واقع بینانه از مهمترین کارهاست. هدف گذاری‌ها نادرست و داشتن رویاهای اشتباه، پس از گذشت مدتی عزت نفسمان را ویران میکند. خودشناسی به افراد کمک میکند که اهداف خود را بر اساس باورهای درست و شناختی که از نقاط قوت و ضعف خود دارند تعیین کنند.
همین الان دوره رایگان هدفگذاری را شروع کنید
۵-سبک زندگی درستی برای خود برگزینید.
به سبک زندگی خود آگاه شوید و آن را بهبود بخشید. به عنوان مثال توجه کنید در چه ساعاتی از شبانه روز انرژی و بازدهی بیشتری دارید و بر این اساس برای خود برنامه‌ریزی کنید.
6-به عقاید دیگران توجه کنید.
به عقاید و نظرات دیگران گوش دهید و در مورد آنها فکر کنید. این کار به شما کمک میکند که باورهای خود را بررسی کنید. البته منظور این نیست که باورهای شما اشتباه و باورهای دیگران درست و منطقی است. تبادل نظر و فکر کردن به عقاید دیگران باعث تفکر در شما خواهد شد که این امر به شناخت بهتر خود و دنیای اطراف منجر میشود. هر کسی ممکن است باورهای اشتباه داشته باشد. برای برطرف کردن این اشتباهات بهتر است که دیدگاه تک بعدی خود را کنار بگذارید و از نظرات اطرافیان استفاده کنید. بازهم تاکید میکنم که منظور از این کار به هیچ وجه پیروی و تقلید کورکورانه از دیگران نیست.
7– مدیتیشن را برای خود به یک عادت تبدیل کنید.
مدیتیشن یک تمرین بسیار مهم و تاثیرگذار برای رسیدن به خودشناسی است. مدیتیشن مزایای دیگری نیز دارد که در مقاله‌ی زیر میتوانید با آن و همچنین چهار روش بدون هزینه برای انجام مدیتیشن آشنا شوید:
تست خودشناسی با رویکرد روانشناسی
در ادامه میخواهیم با طرح یک سری پرسش‌ها از خود تست خودشناسی بگیریم. زمانی که شما بتوانید به تک تک این سوالات و سوالاتی از این قبیل پاسخی منطقی و معقول بدهید؛ میتوان گفت به خودشناسی رسیده‌اید. پس همین الان قلم و کاغذ بردارید و شروع کنید.
- چرا به دنیا آمده‌اید؟
- چرا زندگی میکنید؟ هدفتان از زندگی چیست؟
- آیا تفکرات و تصورات شما با واقعیات انطباق دارد؟ آیا تفکرات شما منطبق با واقعیت و منطق است یا خرافات و توهم؟
- منشا احساسات شما چیست؟
- وضعیت ضریب هوشی، قدرت تمرکز و حافظه‌تان چگونه است؟
- وضعیت جسمانی‌تان چگونه است و چه نقاط ضعف و قوتی دارید؟
- چرا شغل فعلی‌تان را ادامه میدهید؟ یا چرا میخواهید آن را ترک کنید؟
- چرا باید ازدواج کنید یا نکنید؟ چرا میخواهید صاحب فرزند شوید یا نشوید؟
- تفاوت و شباهت‌های شما با دیگران در چیست؟
- خوشبختی از نظر شما به چه معناست؟ آیا با توجه به تعریف‌تان از خوشبختی، احساس خوشبختی دارید؟
- گفتار و کردار شما چگونه است؟ چگونه باید باشد؟
- چقدر با شخصی که میخواهید باشید فاصله دارید و برای تبدیل شدن به آن فرد چه کارهایی باید انجام دهید؟
سخن پایانی
در دنیای امروزی که از نظر بیشتر مردم اوضاع هر روز نابسامان‌تر میشود؛ میتوان صرف‌نظر از حوادث بیرونی، با افزایش مداوم شناخت از خود و جهان اطراف، به انسان بهتری تبدیل شویم و زندگی و شرایط را برای خود و اطرافیانمان شیرین و قابل تحمل‌تر کنیم. در راه رسیدن به اهداف؛ بدون خودشناسی، تلاش‌های انسان بی‌نتیجه خواهد ماند. اما هر کس با شناخت نیازها و قابلیت‌های خود می‌تواند در مسیری روشن گام بردارد و به نتایج قابل قبولی دست یابد. بنابراین توصیه میکنیم که در درون خود کنکاش کرده و روزانه دقایقی را به بررسی افکار، احساسات و رفتارهای حاصل از آنها اختصاص دهید. در این مسیر، از تستهای شخصیت شناسی مختلف، راهنمایی مشاوران، یادداشت احساسات و افکار روزانه، آرام سازی ذهنی و مطالعه کتاب‌هایی همچون «نیمه تاریک وجود اثر دبی فورد»، «لطفا گوسفند نباشید اثر محمود نامنی» و… بهره‌مند ببرید.
نویسنده: رضا قاسمی
