انتخاب موضوع پژوهش و معیارهای یک موضوع خوب

اولین گام برای شروع یک پژوهش انتخاب یک موضوع مناسب و جذاب است که حیطه تحقیق را مشخص کرده و باعث هدفمند شدن مسیر تحقیق می­شود. موضوع آن مؤلفه کلی است که محقق می­خواهد راجع به آن پژوهش انجام دهد و با عنوان فرق می­کند. درواقع موضوع کلی­‌تر از عنوان و دربرگیرنده آن است. پس در وهله اول محقق باید موضوع را انتخاب کرده و در مورد آن اطلاعات کافی به دست آورد و مقالات مرتبط را مطالعه کند و سپس به دنبال عنوانی دقیق و جزئی در حیطه موضوع مورد نظر خود باشد.

انتخاب موضوع همواره یکی از چالش برانگیزترین و البته یکی از مهمترین قسمت­های یک پژوهش است؛ چراکه محقق تا انتهای تحقیق با آن سروکار دارد و به نوعی نتیجه پژوهش در گرو انتخاب درست آن است. بنابراین برای داشتن یک پژوهش موفق باید در این انتخاب دقت و حوصله­‌ی زیادی به خرج داد.

چطور موضوع پژوهشی مناسب پیدا کنیم؟

یکی از سوالاتی که معمولا در ابتدای کار در ذهن پژوهشگران ایجاد می­شود این است که چطور می­توان موضوع دلخواه خود را پیدا کرد. در این­جا به چند راهی که می­توانید برای یافتن موضوع مورد نظرتان استفاده کنید اشاره خواهیم کرد.

• یکی از منابعی که می­توان از آن برای پیدا کردن موضوع استفاده کرد خواندن مقالات مختلف، شرکت در جلسات دفاع پروپوزال و همایش‌های پژوهشی مختلف است. شما می­توانید از مقالات و نتایج پژوهش سایر محققان ایده بگیرید و حیطه مورد علاقه­‌ی خود را پیدا کنید.
• منبع دیگر استفاده از تجربیات و ایده­‌های اساتید دانشگاه و محققان دیگر می­باشد. پس شما می­توانید به اساتید، دوستان یا هم ­دانشگاهیان خود مراجعه کنید و از آن­ها کمک بخواهید. همچنین دانشجویانی که در کمیته تحقیقات فعالیت می­کنند می­توانند به شما در این انتخاب کمک کنند. به خاطر داشته باشید گرفتن مشاوره از اساتید یا دوستان آگاه در زمینه­‌های پژوهشی می­تواند در این انتخاب و به طور کلی در مسیر پژوهش برای شما بسیار مفید و کاربردی باشد؛ برخی از فوت­‌و­فن­‌های پژوهشی در تئوری­ها قابل دستیابی نیستند و تنها کسی که قبلا در این مسیر قدم گذاشته است قادر به راهنمایی شماست. بنابراین چه پیش از انتخاب موضوع و چه پس از آن از این راهنمایی­‌ها بهره کافی را ببرید تا در میانه­‌ی کار به مشکل برنخورید.
• منبع دیگر استفاده از آمار و ارقام موجود در سازما­ن­ها است که می­تواند برای شما جالب باشد و باعث ایجاد تلنگر و ایده در شما گردد.
• همچنین اولویت­های تحقیقاتی سازمان­ها هم می­تواند در این زمینه کمک­ کننده باشد. به این صورت که سازمان­‌های مختلف مثل دانشگاه­‌های علوم پزشکی، کمیته­‌های تحقیقات، بیمارستان­ها و… هر چند وقت یکبار اولویت­‌های تحقیقاتی را با توجه به شرایط و نیازهای خود برای آینده مشخص می­کنند. مثلا در آغاز همه­‌گیری کرونا، سازمان­‌های مختلف بخش بزرگی از اولویت­‌های خود را به این بیماری اختصاص دادند. شما با بررسی این اولویت­‌ها می­توانید موضوع خود را انتخاب کنید. برای این کار می­توانید به سایت دانشگاه خود مراجعه کرده و در قسمت مربوط به کمیته تحقیقات این اولویت­‌ها را بررسی کنید و در صورت داشتن علاقه و توانایی در هر یک از زمینه­‌ها دست به کار شوید.

یک موضوع خوب چه معیارهایی دارد؟

عملی و قابل اجرا است

معیاری که خیلی هم مهم است. برای این که ببینید موضوع شما این ویژگی را دارد، باید به سه مسئله دقت کنید:1- وجود منابع مالی کافی برای فراهم کردن لوازم انجام پژوهش 2-حضور نیروی انسانی ماهر 3-در دسترس بودن امکانات و ابزارهای لازم. اگر موضوع شما یکی از این ویژگی­ها را نداشته باشد باید آن را تغییر دهید.

به آن علاقه دارید

این معیار هم اهمیت زیادی دارد؛ زیرا موضوع قرار است حیطه کاری شما را مشخص کند پس اگر به آن علاقه نداشته باشید ممکن است از پژوهش زود خسته شوید و آن را رها کنید، مثلا اگر به کار با حیوانات آزمایشگاهی علاقه نداشته باشید و موضوعی را انتخاب کنید که مرتبط با آن است به مشکل خواهید خورد. پس علاقه خود را حتما در نظر بگیرید و صرفا برای زودتر به نتیجه رسیدن به دنبال موضوعی نباشید که پژوهش در مورد آن را اصلا دوست ندارید. البته در کنار علاقه حتما به منطقی بودن موضوع هم توجه داشته باشید. گاهی برخی موضوعات و کارهای پژوهشی نیازمند اطلاعات، تجربیات و مهارت­هایی هستند که با داشتن سابقه­‌های پژوهشی قبلی و یا گذراندن واحدهای تئوری و عملی بیشتر به دست می­‌آیند و برای پژوهش‌­های اول پیشنهاد نمی­شوند؛ این­جا اهمیت مشورت با یک راهنمای خوب مشخص می­شود.

مناسبت دارد

یعنی در زمان و مکانی که شما زندگی می­کنید مطرح بوده و ارزش کار کردن داشته باشد؛ برخی موضوعات تاریخ انقضا دارند! مثلا امروزه کار کردن در مورد طاعون مناسبت ندارد چون کیس و شرایط انجام پژوهش وجود ندارد، در حالی که کار کردن در مورد کرونا مطرح و جذاب است.

جدید است

یعنی موضوع اثبات نشده باشد. مثلا بررسی رابطه بین استعمال دخانیات با زایمان زودرس موضوعی اثبات شده است که کار درمورد آن چیزی به علم اضافه نمی­کند و عملا فایده‌­ای ندارد. پس بهتر است موضوعی را انتخاب کنید که در ارتباط با آن جای کار زیادی وجود داشته باشد تا برای مجلات و خوانندگان جذاب و قابل استفاده باشد، در این صورت پذیرش گرفتن مقاله‌ شما در مجلات معتبر هم آسان­تر خواهد بود.

دوباره کاری نمیشود

یعنی موضوع تکراری نباشد یا حدقل در یکی از این موارد با پژوهش­های انجام شده در حیطه پژوهشی شما تفاوت داشته باشد؛ تفاوت­های مکانی، زمانی، فردی، فرهنگی و… مثلا اگر مطالعه‌­ای در مشهد انجام شده شما در تبریز انجام دهید، یا اگر مطالعه دانش‌­آموزان را بررسی کرده شما دانشجویان را مورد بررسی قرار دهید و یا اگر مطالعه­‌ای بیست سال پیش انجام شده شما حالا آن را انجام دهید. اگر پژوهش کاملا مشابه قبلی­‌ها باشد ارزش انجام دادن ندارد. البته توجه داشته باشید که تمام موارد براساس اینکه چه نوع مطالعه‌ای است متفاوت است، مثلا تکرار یک مطالعه مداخله‌ای در یک شهر جدید با شرایط مسابه مداخله قبلی بازهم دوباره کاری محسوب میشود و…

اخلاقی است

کمیته اخلاق این مسئله را مورد بررسی قرار می­دهد. شما باید در مورد کدهای اخلاقی اطلاعات کافی داشته باشید تا در این قسمت به مشکل بر نخورید.

با رشته شما مرتبط است

مثلا فردی که رشته­‌اش پرستاری است نباید در حیطه جامعه­‌شناسی تحقیق کند (البته بعضی موضوعات ممکن است بین رشته‌ای باشند). البته در کار­های اول که برای یادگیری روند پژوهش هستند معمولا می­توان از مولفه‌های عمومی مانند بعضی مفاهیم روان­شناسی هم استفاده کرد؛ مثلا بررسی میزان افسردگی در دانشجویان ساکن خوابگاه و… زیرا این موضوعات آسان­تر هستند و معمولا زودتر هم پیش می­روند و به مهارت و تجربه زیادی هم احتیاج ندارند. البته این به آن معنی نیست که مطالعه­‌ی اول حتما باید از این موضوعات باشد تا با موفقیت به اتمام برسد؛ چه بسا پژوهشگرانی که با موضوعات تخصصی تر هم شروع کرده ­اند و به نتایج خوبی هم رسیده­ اند.

مقبولیت شرعی، سیاسی و فرهنگی دارد

پژوهشی که می­خواهید انجام دهید نباید با این موارد تعارضی داشته باشد. مثلا مقایسه دو جمعیت یکی با دین بهائیت و دیگری با دین اسلام در ایران از نظر میزان رضایت از زندگی می­تواند باعث اختلاف نظر و مشکل شود، چون از طرفی یکی از این ادیان در ایران از جانب نظام حاکم به رسمیت شناخته نشده و از طرف دیگر نتایج این مطالعه ممکن است باعث واکنش پیروان هریک از ادیان شود. البته این مورد در مطالعات علوم پزشکی خیلی مطرح نیست.

به صرفه است

همانطور که می­دانید در نظر گرفتن مسائل مالی در هر زمینه‌­ای اهمیت دارد به خصوص در مورد کار­های پژوهشی که سازمان­‌ها معمولا حداقل هزینه­‌ها را در نظر می­گیرند و حتی گاهی خود پژوهشگر باید هزینه کند! پس باید کار پژوهشی ارزش هزینه‌ای که برای آن می­شود را داشته باشد؛ مثلا کار پژوهشی که به تولید یک داروی مهم منجر شود یا یک راه پیشگیری از سرطان را مشخص کند یا نتیجه آن را بتوان برای مطالعات دیگر استفاده کرد، می­تواند خیلی مفید باشد؛ اما کار پژوهشی که نتیجه آن مشکل خاصی را حل نکند یا فقط برای جمعیت خیلی محدود کاربرد داشته باشد به صرفه نمی­باشد.

تناسب زمانی دارد

برخی موضوعات فصلی هستند! مثلا پژوهشی که قرار است شیوع آنفولانزا در تابستان را بررسی کند تناسب زمانی ندارد؛ چون در تابستان آنفولانزا شیوع زیادی ندارد. پس این کار باید در زمستان انجام شود. همچنین نتایج مربوط به ساخت واکسن آنفولانزا فقط در یک برهه­‌ی زمانی کاربرد دارد؛ مثلا فرض کنید پژوهشگری که قصد ساخت واکسن آنفولانزا را دارد، در یک زمانی نمونه­‌گیری کرده و بعد کارش را رها ­کند. ناگهان بعد از چند سال به سراغ نتایج کارش برود و بخواهد که با توجه به آن­ها واکسن بسازد، درصورتی که آن نتایج دیگر در آن زمان کاربردی ندارد.

به موضوع انتخابی خودتان نمره بدهید!

برای این­که بفهمید موضوع انتخاب شده مناسب هست یا خیر، به آن نمره بدهید. به این صورت که برای هر کدام از معیارهای گفته شده دو نمره در نظر بگیرید و به موضوع انتخابی خود نمره بدهید. هر چه این نمره به بیست نزدیکتر باشد، موضوع مورد نظر ارزش بیشتری برای کار کردن دارد.
به عنوان مثال برای معیار دوم که شرط علاقه است به این صورت از 0 تا 2 نمره تعیین کنید:
بسیار به آن علاقه‌­مند هستم:2   به آن علاقه­‌مند هستم: 1   علاقه­‌ای ندارم: 0
درنهایت عدد هر ده مولفه معرفی شده را باهم جمع کنید و در مورد موضوعتان قضاوت کنید، البته یادتان نرود که بعضی از مولفه‌ها در صورت عدم کسب نمره به معنی فاقد اعتبار شدن موضوع شما هستند، مثل تناسب زمانی نداشتن یا مقبولیت نداشتن. این روش بیشتر برای مقایسه موضوعات مدنظرتان مناسب است.

سخن پایانی در رابطه با انتخاب موضوع پژوهش

همانطور که توضیح داده شد، انتخاب موضوع کاری است که باید برای آن وقت گذاشت تا در انتهای کار نتیجه‌­ی دلخواه حاصل شود. پس نکات گفته شده را به دقت عملی کنید، سپس به مسیر پژوهش قدم بگذارید. به خاطر داشته باشید در این مسیر، مطالعه­‌ی تکست­های علمی، سرچ و خواندن مقالات در حیطه مورد نظر خیلی اهمیت دارد؛ زیرا دید کلی و اطلاعات زیادی به شما می­دهد که در ادامه­‌ی مسیر قطعا به آن احتیاج خواهید داشت. پیشنهاد ما به شما شرکت در دوره آموزش پروپوزال نویسی ژیوارآموزان است که در دوره‌ی عملی آن حداقل یک هفته همراه با یک گروه و یک راهنما و ناظر باتجربه، موضوعات مختلفی را بررسی میکنید و در نهایت پس از نهایی کردن عنوان و موضوع پژوهشتان قدم به قدم یک فرم پروپوزال را کامل میکنید و اولین طرح پژوهشیتان را به صورت جدی مینویسید.

پیشنهاد میکنم این مقالات را نیز بخوانید:

انتخاب عنوان پروپوزال و ویژگیهای یک عنوان عالی

پروپوزال چیست و از چه اجزایی تشکیل شده است؟

راههای پیش روی دانشجویان در دانشگاه

دانلود فایل PDF مقاله انتخاب موضوع پژوهش و معیارهای یک موضوع خوب